François Henri van Dijk (1888-1977) maakte het beeld van Rotterdam tussen 1910 en 1960 veelzijdiger, rijker en invoelbaar. Van Dijk was een Rotterdamse beroepsfotograaf die voornamelijk in opdracht werkte van fabrieken, scheepswerven, middenstanders, kerken en sportverenigingen. Maar hij verzorgde ook schoolfoto’s, reportages van bruiloften en recepties van particulieren.

Je zou het gebruiksfotografie kunnen noemen, gemaakt door een fotograaf die zó veel en zó uiteenlopend werk aannam, dat ieder specialisme lijkt te ontbreken. Van Dijk verbeeldde het bedrijvige Rotterdam, de technische ontwikkelingen in het bedrijfsleven, hardwerkende mensen én hun alledaagse huiselijke leven. Juist daarin lag zijn kracht. François Henri van Dijk kon en deed vrijwel alles. Welke fotograaf zou dat vandaag de dag nog aandurven?

Van Dijk zette zijn eerste schreden in de fotografie in 1900 met een ‘kastje met zo’n brilleglas erin’. Zijn tweede camera kreeg hij op de zeepbonnen van zijn moeder. Ontwikkelen deed hij in de duisternis van het toilet. Hij woonde toen in de Westewagenstraat aan de rand van de Zandstraatbuurt waar armoede op elke vierkante meter tastbaar was.

Fotografen hanteerden veelal vaste tarieven, die ze zelf hadden vastgesteld of welke waren ontleend aan die van de vakverenigingen waarvan ze lid waren. Vaak was de afspraak dus geen uurtarief maar een prijs per afdruk, die in elk geval afhing van het formaat: hoe groter hoe duurder.

Ons beeld van de bedrijvige stad en de werkzame mens in vroeger tijden zou zonder opdrachtfoto’s erg beperkt zijn. François Henri van Dijk werkte in een periode waarin fotografie analoog was en nog voornamelijk zwart-wit - dus het grootste deel van de twintigste eeuw. De gebruiksvriendelijke kleinbeeldfotografie bestond al in de jaren dertig, maar om uiterst scherpe en gedetailleerde opnamen te kunnen maken, bleef het noodzakelijk om met een grootformaatcamera te werken. In de eerste vijftig jaar van de eeuw werden daarbij bovendien voornamelijk glasplaatnegatieven gebruikt, doorgaans met een formaat van 8x13 cm. Van Dijk werkte regelmatig zelfs met het 13x18 formaat. Gecombineerd met de grote camera leverde dat een behoorlijk gewicht op aan spullen.

Vele fotografen gaan de concurrentie aan met de middelen die elke ondernemer doorgaans inzet: kwaliteit, prijs en snelheid. Al vroeg na de uitvinding en eerste verspreiding van de fotografie waren er fotografen die zich specialiseerden, bijvoorbeeld in portretfotografie, kunstreproductie, stadsgezichten of industrie.

Op plekken waar gewerkt werd met zware machines was het soms te gevaarlijk om te fotograferen, zoals in fabriekshallen of op scheepswerven. Dan was er geen andere keuze dan stilstaande machines te fotograferen, met werknemers die óf keurig op hun werkplek poseren óf doen alsof het werk gewoon doorgaat.

Het tiendaags fotoblad voor Groot-­Nederland Focus uit 1916: ‘Het zijn niet langer de minst goede werkers die in de bijvakken als persfotografie, reproductiefotografie en industriële fotografie zich een weg zochten. Tot die besten behoort ongetwijfeld F.H. van Dijk, aan wiens werk deze regels gewijd zijn.’

Eind jaren twintig beschikte Van Dijk over een fotografie- en filmatelier aan de ’s Gravendijkwal 144. Hij roemde zijn ‘specialiteit in het opnemen van: schepen, scheepswerven, bouwwerken, fabrieken, interieuren (sic), machines’, uitgebreid met ‘bruiloften, partijen en het opnemen van films op smalfilm 16 mm.’

Geroemd wordt Van Dijk's voortreffelijke techniekbeheersing en de moeilijkheid van het werk: 'niet met een licht handcameraatje op de landweg, maar met een zwaar toestel op een ­deinende boot, dan weer hoog boven op een fabriek in aanbouw. ‘

Van Dijk bleef tot op hoge leeftijd fotograferen. In 1975, 87 jaar oud, stopte hij. Na het sluiten van zijn fotozaak vernietigde hij een deel van zijn werk, omdat hij dacht dat er geen interesse voor was. Gelukkig bemachtigde het Rotterdams Gemeente­archief (nu Stadsarchief) een deel van de negatieven.

Samenstelling en beeldresearch: Joop de Jong - Grafische vormgeving, montage en beeldbewerking: Yvo Zijlstra
Teksten: Frits Gierstberg en René Spork - Tekstredactie Manon Beuzenberg - Scanning: Tim van der Post Stadsarchief Rotterdam
Drukwerk: Wilco, Amersfoort - Met bijzondere dank aan: Engelien de Ruijter Stadsarchief Rotterdam 
De foto’s zijn afkomstig uit het Stadsarchief Rotterdam en de foto’s op pagina 80, 81 en 83
uit de Historische Collectie Nationale-Nederlanden.
ISBN/EAN 978-94-90631-14-7  Diafragma Uitgeverij Rotterdam ©2021